United States Holocaust Memorial Museum — Photo Archives — Esperanto

See rules for use of content from USHMM web site.


Meeting of Esperanto speakers in Huesco, Spain. [Photograph #61563]

Meeting of Esperanto speakers in Huesco, Spain.

Among those pictured is Joseph Mordechai Halter.

Date: Apr 1920
Locale: Spain
Credit: USHMM, courtesy of Paul Halter
Copyright: USHMM

Subject Classification:
LIFE BEFORE THE HOLOCAUST -- Switzerland

Keywords:
GROUP PORTRAITS
ESPERANTO
CONFERENCES/CONVENTIONS
JEWS (SWISS)

[Kunveno de Esperantistoj en Huesco, Hispanio, aprilon 1920. Inter la partoprenantoj en la fotografo estas Joseph Mordechai Halter. — RD]


Annual conference of Esperanto speakers in Brussels, Belgium. [Photograph #63673]

Annual conference of Esperanto speakers in Brussels, Belgium.

[Source: Paul Halter and Merry Hermanus, Paul Halter: Numero 151.610; Brussels; Editions Labor; 2004.]

Date: Aug 14, 1924 - Aug 18, 1924
Locale: Brussels, [Brabant] Belgium; Bruxelles
Credit: USHMM, courtesy of Paul Halter
Copyright: USHMM

Subject Classification:
LIFE BEFORE THE HOLOCAUST -- Belgium

Keywords:
GROUP PORTRAITS
SOCIAL CLUBS
ESPERANTO
MEETINGS
CONFERENCES/CONVENTIONS

[Jara kongreso de Esperantistoj en Bruselo, Belgio, aŭguston 1924. — RD]


Paul Halter is youngest child of Joseph Mordechai Halter (c1888-1942) and Ryfka Horowitz (1890-1942). He was born on October 10, 1920 in Geneva, Switzerland. His father was born in Warsaw but moved to Switzerland as a young man, living first in La Chaux de Fonds and then in Geneva where he married Ryfka Horowitz (1890-1942). Joseph and Ryfka gave birth to a daughter Marie (1915) and to two boys, Samuel and Paul. Marie died in 1921 from bronchial-pneumonia, and soon thereafter the family relocated to Brussels where Joseph worked as a watchmaker. Joseph also belonged to an international Esperanto society and maintained an active correspondence with members from around the world. As a teenager Paul became politically involved and led a left-wing student group together with Andree Ermel who later became a colleague in the resistance. Following the Nazi invasion in May 1940, Paul was mobilized and together with other military-aged men, boarded a train for France. After Belgium's capitulation, Paul met his brother who was working in a hospital in Toulouse. Samuel informed him that their parents had fled to Vichy. The two brothers joined them there, and later the whole family returned together to Belgium. Paul began studying law, and Samuel completed his medical degree. The following year, the Nazis imposed a number of anti-Jewish measures. Paul became determined to resist Nazi rule; his father, however, felt obligated to cooperate. He registered the family as Jewish and wore a yellow star. Paul and Samuel both refused to wear the star and joined the resistance. After the family received orders to report to Malines for deportation, Paul gave his parents false papers and instructed them to flee to Switzerland. Unfortunately, the Germans realized the papers were false. Joseph and Ryfka were arrested in Besancon, France and were sent to Drancy. In August 1942 they were deported to Auschwitz where they perished. After their arrest Samuel escaped to England where he organized a hospital for the Belgian navy. Paul continued his activities in the underground Solidarite under the alias, Pierre Dumortier. He became a leader of the Partisan Armee in Brussels and was involved in many different actions including the assassination of collaborators. On May 20, 1943 together with Andree Ermel, he led a daring rescue of fourteen Jewish children who the Gestapo were about deport from the Couvent du Tres Saint Sauver. The following month, on June 16, 1943, the Gestapo arrested Paul and imprisoned him in St. Gilles. Since he was carrying false papers and lots of money with him at the time of his arrest, Paul insisted that he was simply a Jewish black marketeer who was selling false papers. Because he declared himself to be Jewish he was not shot on the spot, but transferred to Malines. From there he was deported to Auschwitz in September 1943 and sent to work in a coal mine in the satellite camp of Fuerstengrube. When the Soviet army approached Auschwitz in January 1945, Paul refused to participate in a forced death march and remained behind. He was liberated on January 31, 1945 by the Red Army. After liberation, he stayed for a month in Lublin, and then went to Odessa, before returning to Brussels in April 1945. On August 16, 1945 he married Perla Nisenbaum in Brussels. Samuel returned to Belgium from England in 1945 and worked for the Belgian ministry of public health. Paul later became head of the Belgian Auschwitz Foundation and received several citations for his role in the Belgian resistance.


Traduko en Esperanto de Ralph Dumain

Paul Halter estas la plej juna infano de Joseph Mordechai Halter (ĉ1888-1942) kaj Ryfka Horowitz (1890-1942). Li naskiĝis la 10-an de oktobro 1920 en Ĝenevo, Svislando. Lia patro naskiĝis en Varsovio sed transloĝiĝis al Svislando kiel junulo, loĝante unue en La Chaux de Fonds kaj poste en Ĝenevo kie li edziĝis kun Ryfka Horowitz (1890-1942). Joseph (Jozefo) and Ryfka naskis filinon Marie (1915) kaj du knabojn, Samuel kaj Paul (Paŭlo). Marie mortis en 1921 pro bronkia pneŭmonio, kaj baldaŭ poste la familio forloĝiĝis ĉe Bruselo kie Joseph laboris kiel horloĝet-metiisto. Jozefo ankaŭ estis membro de internacia Esperanto-societo kaj daŭre kaj vigle korespondis kun membroj tutmonde. Kiel dekumulo Paŭlo politike aktiviĝis kaj gvidis maldekstran studentan grupon kun Andree Ermel kiu poste iĝis kolego en la Rezisto. Post la Nazi-invado de majo 1940, Paŭlo estis mobilizata kaj kun aliaj militist-aĝaj viroj entrajniĝis al Francio. Post kapitulacio de Belgio, Paŭlo kunvenis kun sia frato kiu laboras en hospitalo en Toulouse. Samuel informis lin ke siaj gepatroj fuĝis al Vichy. La du fratoj kuniĝis tie kun la gepatroj, kaj poste la tuta familio revenis al Belgio. Paŭlo komencis studi juron, kaj Samuel diplomiĝis pri medicino. La sekvan jaron la Nazioj altrudis plurajn kontraŭ-judajn klopodojn. Paŭlo obstiniĝis cele al rezistado kontraŭ la Nazia regno; lia patro tamen sentis devigon al kooperado. Li enregistris la familion juda kaj surportis la flavan stelon. Kaj Paŭlo kaj Samuel rifuzis surporti la stelon kaj aniĝis al la Rezisto. Post ke la familio ricevis ordonon raporti ĉe Malines por deportado, Paŭlo donis al la gepatroj falsajn identigilojn kaj instruis ke ili fuĝu al Svislando. Malbonŝance, la germanoj konstatis ke la identigiloj falsas. Oni arestis Jozefon kaj Ryfka en Besancon, Francio kaj forsendis ilin al Drancy. En Aŭgusto 1942 oni deportis ilin al Auschwitz kie ili mortis. Post ilia aresto Samuel eskapis al Britio kie li organizis hospitalon por la belga mararmeo. Paŭlo daŭris agadon en la subtera Solidarite sub kaŝnomo Pierre Dumortier. Li iĝis estro de la Partisan Armee [Partizana Armeo] en Bruselo kaj partoprenis multajn aferojn inkluzive de la asasinado de nazi-kunlaborantoj. Je la 20-a de majo 1943 kune kun Andree Ermel, Paŭlo gvidis aŭdacan savon de dek kvar judaj infanoj kiujn la Gestapo pretis deporti el Couvent du Tres Saint Sauver. La sekvan monaton, je la 16-a de junio 1943, la Gestapo arestis Paŭlon kaj enkarcerigis lin ĉe St. Gilles. Pro ke li havis falsan identigilon kaj multe da mono je aresto, Paŭlo insistis ke li estas simple juda nigrakomercisto kiu vendas falsajn identigilojn. Ĉar li deklaris sin juda li ne estis tuj mortpafata sed estis translokigata al Malines. De tiu loko oni deportis lin al Auschwitz en septembro 1943 kaj laborigis lin ĉe karbminejo en la satelita koncentrejo Fuerstengrube. Kiam la Sovetia armeo proksimiĝis al Auschwitz en januaro 1945, Paŭlo rifuzis partopreni devigan mort-marŝon kaj restis sialoke. Lin liberigis la Ruĝa Armeo je la 31-a de januaro 1945. Post liberiĝo, li restis dum monato en Lublin kaj poste veturis al Odessa, antaŭ ol reveno al Bruselo en april 1945. Je la 16-a de aŭgusto 1945 li edziĝis kun Perla Nisenbaum en Bruselo. Samuel revenis al Belgio el Britio en 1945 kaj laboris por la Belgia ministerio de publika sano. Paŭlo poste fariĝis estro de la Belgia Auschwitz-Fondaĵo kaj ricevis plurajn agnoskilojn pro sia rolo en la Belgia Rezisto.


"Al la Juda Foririnto" de Lodewijk Cornelius Deij

Nazia apokalipso / Varsovia geto de Rikardo Ŝulco

Radnóti” de Emeriko [Imre] Szabó

Odo hezita” de Miklós Radnóti, trad. Márton Fejes

“Razglednica” de Miklós Radnóti, trad. K. Kalocsay

Esperanto & interlinguistics Study Guide / Retgvidilo pri Esperanto & interlingvistiko

Esperanto & Laborista Movado / Esperanto & the Labor Movement

On other sites / Alireteje:

Holokaŭsto - Vikipedio

United States Holocaust Memorial Museum


Home Page | Site Map | What's New | Coming Attractions | Book News
Bibliography | Mini-Bibliographies | Study Guides | Special Sections
My Writings | Other Authors' Texts | Philosophical Quotations
Blogs | Images & Sounds | External Links

CONTACT Ralph Dumain

Uploaded 4 April 2007

Site ©1999-2021 Ralph Dumain